Tháp Nhu cầu Maslow: Liệu có tầng thứ 6?

Tháp Nhu cầu Maslow là gì?

Tháp Nhu cầu Maslow (Maslow's Hierarchy of Needs), là một mô hình lý thuyết tâm lý được đề xuất lần đầu bởi nhà tâm lý Abraham Maslow (1908 - 1970) trong bài báo "A Theory of Human Motivation" vào năm 1943, sau đó được mở rộng trong các tác phẩm khác của ông. Mô hình này mô tả một loạt các nhu cầu cơ bản mà con người phải đối mặt và phải thỏa mãn để cuối cùng, đạt đến sự hiện thể hóa và hạnh phúc (1).

Mô hình Tháp Nhu cầu Maslow chia nhu cầu của con người thành năm cấp độ, từ thấp đến cao.

• Nhu cầu sinh lý gồm nhu cầu cơ bản như thức ăn, nước, giữ ấm và các nhu cầu tình dục, sinh sản.
• Nhu cầu an toàn gồm nhu cầu an toàn về cơ bản như an ninh cá nhân, ổn định tài chính, sức khỏe, và an toàn xã hội.
• Nhu cầu yêu thương và sở thuộc (hay được hiểu là được thuộc về) gồm nhu cầu cảm thụ và cung cấp tình cảm, sở thuộc và quan hệ xã hội.
• Nhu cầu lòng tự tôn gồm nhu cầu phẩm giá, công nhận và thành công cá nhân.
• Nhu cầu hiện thể hóa bản thân, hay tựu thành tiềm năng là mức nhu cầu cao nhất, bao gồm nhu cầu phát triển bản thân, tự định hình và đạt được tiềm năng tối đa.

Mô hình này giả định rằng con người sẽ chủ động thỏa mãn nhu cầu ở cấp độ cao hơn chỉ khi nhu cầu ở cấp độ dưới đó đã được đáp ứng. Mô hình Maslow thường được sử dụng để hiểu và giải thích động lực con người trong nhiều lĩnh vực, từ tâm lý học đến quản lý, marketing…

Tháp Nhu cầu Maslow đến nay còn hiệu quả không?

Mặc dù Tháp Nhu cầu Maslow đã đóng góp lớn cho nhiều lĩnh vực, nhưng nó đã nhận được một số chỉ trích và ý kiến tranh cãi từ cộng đồng nghiên cứu và chuyên gia vì 4 lý do chính sau (2):

1. Đơn giản hóa quá mức: Một số nhà nghiên cứu cho rằng Mô hình Maslow quá đơn giản và chỉ mang tính tương đối, không thể áp dụng một cách chặt chẽ cho tất cả mọi người.
2. Không có tính đối lập hay phản biện: Mô hình không giải thích rõ sự biến đổi và đối lập trong hành vi con người. Đôi khi, người ta có thể đạt mục tiêu cao nhất trong Tháp Nhu cầu Maslow mà không cần phải thỏa mãn hoặc ít được thỏa mãn ở các cấp độ thấp hơn. Bên cạnh đó, các nhu cầu không nhất thiết phải được thỏa mãn theo một trình tự cụ thể. Đối với mỗi người, các ưu tiên có thể khác nhau.
3. Không tích hợp các yếu tố xã hội và văn hóa: Mô hình Maslow chủ yếu tập trung vào các yếu tố tâm lý và cá nhân mà ít tính đến ảnh hưởng của yếu tố xã hội và văn hóa. Mức độ ưu tiên của các nhu cầu ở mỗi người có thể thay đổi theo môi trường và bối cảnh văn hóa của người đó.
4. Không thay đổi theo thời gian: Mô hình Maslow giả định rằng nhu cầu được xác định và không đổi qua thời gian. Trong khi đó, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhu cầu và giá trị cá nhân có thể thay đổi theo giai đoạn trong cuộc sống và theo thời gian.

Tuy nhiên, Tháp Nhu cầu Maslow vẫn giữ nguyên giá trị như công cụ giảng dạy và hiểu biết cơ bản về động lực con người. Mặc dù còn có nhược điểm, nhưng nó vẫn cung cấp được một cấu trúc sắp xếp hữu ích để con người thêm hiểu về mối quan hệ giữa các động lực cá nhân.

Liệu Tháp Nhu cầu Maslow có tầng thứ 6 không?

Những trích dẫn sau này là minh chứng cho việc Maslow khi còn sống, đã từng đề cập đến "siêu nhu cầu" trong hệ thống phân cấp của ông. Đây là một khái niệm gồm các nhu cầu theo đuổi các giá trị nội tại, vượt lên trên lợi ích cá nhân. Điều này được xem như một cấp độ thứ sáu, một phần mở rộng của nhu cầu hiện thể hóa bản thân ở tầng thứ 5 (3). 

Đáng chú ý là các tài liệu chưa đề cập nhiều tới chủ đề này. Các tầng nhu cầu trước đó đều xoay quanh lợi ích cá nhân, thậm chí cả trong việc hiện thể hóa để tựu thành tiềm năng đầy đủ của bản thân. Theo các tài liệu trích dẫn sau này, ở cấp độ thứ sáu, con người được thúc đẩy bởi những giá trị được gọi là "siêu việt bản ngã". Điều này bao gồm hai động lực mà Maslow không đề cập trong bài báo năm 1943 của ông, bao gồm mong muốn hiểu biết và thẩm mỹ, liên quan đến kiến thức và sự thật, cái đẹp và sự hài hòa…

Do Maslow quá cố không thể hoàn thiện và công bố công trình nghiên cứu mở rộng này, thật khó nói liệu Tháp Nhu cầu Maslow có chính thức có tầng thứ 6 hay không. Tuy nhiên, nếu chỉ đọc qua thông tin và tài liệu hiện nay, có thể nói nhu cầu này ít nhiều có điểm tương đồng với giá trị chân - thiện - mỹ, cũng như tư tưởng triết học của Plato.

Nếu thực sự tồn tại tầng thứ 6, có thể Tháp Nhu cầu Maslow bản mở rộng sẽ là lý thuyết tổng hợp mới về động lực, gồm các khía cạnh sinh lý, cảm xúc, xã hội và tinh thần của bản chất con người, cùng với những ứng dụng thực tế vào nơi làm việc và xã hội nói chung.