Đã bao giờ bạn chứng kiến ai đó hoặc chính mình từng rơi vào bẫy tình của một kẻ xảo quyệt thích thao túng hay một kẻ ái kỷ tôn sùng bản thân, hoặc một kẻ bất nhân vĩ cuồng và khó đoán biết?
Bộ ba đen tối (Dark triad) bao gồm 3 đặc điểm tính cách là ái kỷ (narcissism), "thái nhân cách" - hay còn gọi là "trạng thái biến đổi nhân cách" (psychopathy) - và xảo quyệt (machiavellianism). Bộ ba này thường được cho là có sức quyến rũ kỳ lạ, khiến đối phương dễ vướng vào những cuộc hẹn hò chóng vánh với họ, cũng như gây ra đau khổ cho những ai muốn theo đuổi mối quan hệ lâu dài.
Nhiều người cho rằng, tính hướng ngoại (extraversion), sự tự tin và lôi cuốn của các đặc điểm tính cách thuộc bộ ba đen tối này - đặc biệt là ở người ái kỷ - khiến họ trông hấp dẫn để làm bạn tình hơn là bạn đời.
Vậy thực hư những người có kiểu tính cách thuộc bộ ba đen tối là kiểu người tình như thế nào?
Người ái kỷ (narcissism) có xu hướng tìm kiếm sự ngưỡng mộ và thần tượng từ người khác nhằm phục vụ cho cái tôi và bản ngã của họ. Đặc điểm của họ là sự phóng đại quá mức giá trị và thế giới quan của cái tôi cá nhân, cũng như áp dụng các biện pháp thao túng và lợi dụng người khác, dựa vào vẻ ngoài quyến rũ được chăm chút kỹ và sự uyên bác mà họ phô bày (1), (2).
Trong tình yêu và trong khía cạnh chọn bạn tình, họ là đối tượng được săn đón vì sự táo bạo, chủ động và khoa trương như một "tay chơi" thực thụ.
Trong khi đó, người thái nhân cách (psychopathy) thể hiện rõ hình mẫu lạnh lùng, bất cần đến độ bất nhân, nhưng được "đội lốt" trong vẻ ngoài "cool ngầu" mà nhiều người thích tìm kiếm ở bạn tình. Đặc trưng của nhóm này là sự nhẫn tâm, có phần bốc đồng và thường tìm kiếm cảm giác mạnh, cũng như có các hành vi chống đối xã hội (3), (4). Vậy nên, trong tình yêu, họ giống như những gã trai hư hoặc cô nàng gái hư đầy bí ẩn, cám dỗ – một hình tượng thường được các sản phẩm văn hóa đại chúng "tô vẽ" thành "biểu tượng tình trường".
Sau cùng, với đặc điểm tính cách xảo quyệt (machiavellianism) mang đặc trưng là xu hướng suy nghĩ vô luân, thực dụng, hoài nghi, thờ ơ (lạnh lùng về mặt cảm xúc), đầy ắp tham vọng và khát khao quyền lực (gồm cả tiền bạc, địa vị và quyền hành nói chung), cũng như chủ trương lừa dối, bóc lột và thao túng lâu dài (5), (6), (7), (8). Có thể nói, họ là một hình mẫu toàn diện của sự nam tính (phần nhiều là độc hại) và chí tiến thủ, không chỉ trong tình yêu mà còn trong nhiều khía cạnh của cuộc sống. Nhưng đằng sau đó, họ là những "kẻ giật dây" có thể chi phối tình cảm của bạn.
Ngoài ra, từ "machiavellianism" cũng mang nghĩa "âm mưu hiểm độc", có nguồn gốc từ tên của Niccolò Machiavelli (1469–1527), một chính trị gia, nhà triết học và tác giả lớn vào thời Phục Hưng tại Ý (9). Tại Việt Nam, nhiều độc giả có lẽ đã biết tới tựa sách nổi tiếng của Niccolò Machiavelli là The Prince (tựa tiếng Việt là Quân vương).
Từ quan điểm của một chính trị gia như Machiavelli, dễ nhận thấy rằng dù cùng áp dụng các hình thức thao túng, nhưng những kẻ xảo quyệt thường có xu hướng vận dụng cách thức này lâu dài hơn so với lối thao túng "ngắn hạn" ở những kẻ thái nhân cách và ái kỷ.
Điểm chung của ba loại hình tính cách đen tối này là họ có những hành vi tác động tiêu cực tới bạn, cũng như bóc lột, gây thiệt hại hoặc coi thường lợi ích của người khác (10), (11), (12). Mặc dù những đặc điểm này của bộ ba thường không được xã hội ưa chuộng, nhưng chúng lại mang tới những lợi thế nổi trội cho họ trong một số lĩnh vực, chẳng hạn như về mặt lãnh đạo và kinh doanh (13), cũng như trong lĩnh vực kết đôi (mating) và chọn bạn tình (14).
Trên thực tế, những người có dù chỉ một nét tính cách trong bộ ba đen tối, cũng có xu hướng trở thành những người cơ hội, tùy tiện, dễ thay đổi và thích lợi dụng trong tình cảm, đặc biệt là khi tìm kiếm bạn tình, bạn đời.
Do đó, họ bị thu hút bởi các mối quan hệ không ổn định và thường có xu hướng đi tìm bạn tình ngắn hạn hơn là bạn đời lâu dài (15), (16). Tuy nhiên, chúng ta cần lưu ý rằng kết quả này chỉ tới từ khảo sát trực tiếp. Thực tế cho thấy rằng nhiều kẻ có đặc điểm thuộc bộ ba đen tối cũng có thể ổn định lâu dài, như kết hôn hoặc hẹn hò nhiều năm.
Bên cạnh đó, có một vài điểm khác biệt rõ rệt giữa các hình thái tính cách trong bộ ba này. Tính ái kỷ thường đi đôi với sự hạ thấp giá trị của người khác (17), (18). Vậy nên, với người ái kỷ, những đối tượng phối ngẫu ít hấp dẫn được họ. Trong khi đó, người thái nhân cách chuộng hình thức ghép đôi có phần bốc đồng, nhưng họ vẫn có khả năng áp đặt, kiểm soát và lợi dụng nửa kia (19), (20). Cuối cùng, kẻ xảo quyệt lại có xu hướng lôi kéo, lừa đảo và ép buộc. Việc tìm kiếm bạn tình hoặc bạn đời của họ là hành trình "săn tìm cơ hội" đầy mưu mô, toan tính (21).
Về vấn đề khác biệt giới tính, tác giả Gregory Louis Carter và cộng sự đã chỉ ra rằng, các đặc điểm nhân cách của bộ ba đen tối và phong cách tìm bạn tình hoặc bạn đời (dựa trên thái độ đối với sự lãng mạn, sự gắn bó, tình dục, và cả những hành vi tình dục mang tính giải trí) không có sự khác biệt về giới tính (22).
Do đó, các tác giả đã kết luận rằng: Không phải chỉ có đàn ông thuộc bộ ba đen tối mới tìm tới sự giao phối ngắn hạn và rằng những đặc điểm nhân cách đen tối không thể giải thích được xu hướng tình một đêm (one night stand, friend with benefits, booty call).
Người ái kỷ có thể hấp dẫn nhiều người khác giới, đặc biệt là trong bối cảnh tìm kiếm bạn tình ngắn hạn (23), (24). Theo lý thuyết tiến hóa, Nicholas S. Holtzman và Michael J. Strube đưa ra giả thuyết rằng người ái kỷ thường có sức hút mạnh vì vẻ ngoài hấp dẫn, sự quyến rũ và tính hướng ngoại (25).
Mời độc giả đọc thêm bài viết với tựa đề Yêu người ái kỷ: Cứ ngỡ tình yêu sét đánh ai ngờ là cảnh báo từ thiên nhiên đã được đăng tải trên LeLa Journal.
Trong một nghiên cứu khác, Holtzman và Strube đã nghiên cứu được rằng người có đặc điểm tính cách của bộ ba này thường chiếm ưu thế khi tìm kiếm bạn tình ngắn hạn, đồng thời "mất điểm" khi xét tới chiến lược tìm kiếm bạn đời lâu dài (26). Trong khi đó, những đặc điểm tính cách trong Big Five, như là dễ chịu hoặc tận tâm, lại có xu hướng tìm mối quan hệ lâu dài nhiều hơn.
Trong nghiên cứu của mình năm 2016, Emanuel Jauk và cộng sự đã xác nhận rằng, nữ ái kỷ và nam ái kỷ thu hút mạnh bạn tình, cả ngắn hạn lẫn dài hạn, nhưng họ lại thiên về phối ngẫu ngắn hạn hơn. Song, họ lại là những "lựa chọn tồi" để xây dựng tình bạn và bạn đời thực sự (27).
Xét về khía cạnh ngoại hình, phụ nữ ái kỷ thu hút bằng ngoại hình, cũng như có xu hướng được chọn làm bạn tình/bạn đời hơn đàn ông ái kỷ, có thể là do những phụ nữ này chăm chút vào ngoại hình nhiều hơn (trang điểm, làm tóc, phong cách thời trang...) (28), (29).
Ở nam ái kỷ, sự thu hút của họ nằm ở tính hướng ngoại hơn là ở nét quyến rũ ngoại hình. Sự táo bạo và chủ động cùng phong thái tự tin có phần ngạo mạn khiến họ dễ thành công trong việc tán tỉnh bạn tình cùng giới lẫn khác giới. Cần lưu ý rằng tính ái kỷ có thể thúc đẩy một cá nhân trở nên hướng ngoại hơn.
Do đó, có thể kết luận rằng: Không phải chỉ đàn ông có nét tính cách thuộc bộ ba đen tối mới tìm tới sự "giao phối ngắn hạn".
Cũng theo nghiên cứu của Jauk, E., mặc dù tính ái kỷ có liên quan tới sức hấp dẫn bạn tình/bạn đời, nhưng nét thái nhân cách (psychopathy) cũng có mối tương quan với việc được ưu tiên chọn làm bạn tình, đặc biệt là ở nữ giới. Điều này có nghĩa là nữ giới với đặc điểm thái nhân cách dễ được nam giới chú ý hơn. Song, sự thu hút chủ yếu xảy ra nhờ vào ưu thế về ngoại hình, hơn là do sự bốc đồng hay tính chủ động.
Trong khi đó, đặc điểm xảo quyệt lại có mối tương quan tỷ lệ nghịch với việc được chọn làm bạn tình/bạn đời. Cụ thể, người xảo quyệt có thể kém hấp dẫn trong mắt bạn tình ngắn hạn. Lý do có thể là bởi họ luôn duy trì thái độ hoài nghi và hành vi lôi kéo, thao túng, tạo nên phản ứng né tránh ở đối tượng hẹn hò (30), (31).
Bên cạnh đó, theo quan điểm của Niccolò Machiavelli, "người nắm quyền" hiệu quả cần chuẩn bị tâm thế, thái độ toan tính trong các mối quan hệ giữa người với người. Với tư tưởng chính là "mục đích biện minh cho phương tiện", bất kể sự tàn nhẫn, từ đó, người có nét tính cách xảo quyệt cũng chỉ coi người khác như món đồ để thao túng, thậm chí lừa dối trong tiến trình theo đuổi mục tiêu (32).
Do đó, xét trong tương tác với bạn tình/bạn đời, kẻ xảo quyệt thường hoài nghi nửa kia và dần dà khiến họ nghi ngờ chính mối quan hệ, cũng như ngờ vực bản thân. Mối quan hệ này khó có thể phát triển bền lâu được.
Vậy, đâu là lối đi cho những... trai ngoan, gái tốt?
Nếu bạn không có những nét tính cách "đen tối" như thế thì đương nhiên, bạn không việc gì phải lo ngại. Theo như hàng loạt các nghiên cứu trên đã chỉ ra, bộ ba đen tối chỉ gây được ấn tượng ban đầu. Thay vì quan tâm tới vẻ bề ngoài, hãy cân nhắc kỹ về những cử chỉ, hành vi, thái độ... của họ xem họ đang tập trung làm bạn hạnh phúc hay chỉ đang tôn sùng cái tôi cá nhân. Bên cạnh đó, hãy tìm hiểu kỹ xem họ có những nét tính cách trong Big Five hay không. Bởi lẽ, điểm số của nhóm đặc điểm tính cách Big Five vẫn được xem là đáng mong đợi ở cả khía cạnh tìm kiếm bạn tình, bạn đời lẫn tình bạn – điều mà bộ ba đen tối thất bại hoàn toàn.
Bạn thấy bài viết thú vị và muốn đọc thêm về Tâm Lý?
Cập nhật những nghiên cứu và khám phá mới nhất về tâm lý.
