Trí tuệ cảm xúc (EQ): Hiểu và áp dụng cho môi trường làm việc

Trí tuệ cảm xúc là gì?

Trí tuệ cảm xúc (Emotional quotient - EQ) là khả năng quản lý cả cảm xúc của bản thân và hiểu được cảm xúc của những người xung quanh. Trí tuệ cảm xúc đang ngày càng trở thành một yếu tố quan trọng trong việc định hình và thành công của cá nhân trong môi trường làm việc hiện đại. Không chỉ là khả năng xử lý thông tin hay giải quyết vấn đề, EQ còn liên quan mật thiết đến khả năng hiểu biết và quản lý cảm xúc - cả của bản thân và của người khác.

EQ gồm năm yếu tố chính (1): 

• Tự nhận thức
• Tự điều chỉnh 
• Động lực
• Sự đồng cảm
• Kỹ năng xã hội

Thông thường, những người có EQ cao có thể xác định được bản thân đang cảm thấy thế nào, những cảm xúc đó có ý nghĩa gì và tác động như thế nào đến hành vi của bản thân và những người xung quanh... Ngoài ra, việc quản lý cảm xúc của người khác lại khó hơn bởi chúng ta khó có thể can thiệp vào cảm giác hoặc hành vi của họ. Song, nếu có thể xác định được cảm xúc đằng sau những hành vi đó, chúng ta dễ tìm ra được cách tương tác phù hợp nhất trong mọi hoàn cảnh.

Dấu hiệu nhận biết về trí tuệ cảm xúc (EQ)

Theo những nghiên cứu từ Đại học Harvard, có một số dấu hiệu cụ thể để nhận biết người có EQ thấp và người có EQ cao (2).

Người có EQ thấp thường có những dấu hiệu sau:

• Thường cảm thấy bị hiểu lầm
• Dễ dàng cảm thấy buồn phiền
• Dễ trở nên choáng ngợp bởi cảm xúc
• Hay gặp vấn đề do thiếu quyết đoán

Trong khi đó, người có EQ cao lại có những biểu hiện khác:

• Hiểu được mối tương quan giữa cảm xúc và cách cư xử
• Giữ bình tĩnh trong những tình huống căng thẳng
• Có khả năng tác động hoặc gây ảnh hưởng đến người khác để hướng tới mục tiêu chung
• Hỗ trợ, can thiệp những người đang gặp khó khăn bằng sự khéo léo trong tương tác, giao tiếp

Trí tuệ cảm xúc đóng vai trò gì trong công việc?

Người có EQ cao thường sở hữu bộ kỹ năng giao tiếp ấn tượng, đặc biệt là trong cách quản lý xung đột và đàm phán – những kỹ năng quan trọng tại nơi làm việc. Những nhân viên có thể tự điều chỉnh cảm xúc của mình thường không đưa ra những quyết định bốc đồng vì họ thường có tư duy nhạy bén, suy nghĩ khách quan trước khi hành động.

Sự đồng cảm và thấu hiểu cũng là một phần quan trọng trong tinh thần đồng đội tại nơi công sở. Khi nhìn ra hành vi của người khác tới từ vấn đề cảm xúc tiềm ẩn bên trong, bạn cũng có thể giúp họ quản lý cách tương tác trong mối quan hệ, khiến người khác cảm thấy được lắng nghe.

• Ở cấp độ nhân viên: Nhận thức được cảm xúc của mình là bước đầu tiên để hạn chế việc bị những cảm xúc đó chi phối một cách thiếu lành mạnh. Việc nhận diện được lý do là tiền đề để chúng ta "ngồi lại" với những cảm xúc đó và xử lý một cách hiệu quả.  
• Ở cấp độ quản lý: Những nhà lãnh đạo hiệu quả thường được đánh giá là có trí tuệ cảm xúc cao. Bởi lẽ, họ có thể nhìn nhận mọi việc một cách khách quan và thấu đáo. Từ đó, họ biết được điểm mạnh, điểm yếu của mình cũng như của nhân viên để đưa ra những quyết định "hợp tình hợp lý", ngay cả trong những trường hợp căng thẳng.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi lãnh đạo có trí thông minh cảm xúc cao, nhân viên không chỉ cảm thấy hạnh phúc hơn mà còn làm việc rất hiệu quả (3).

Có thể cải thiện trí tuệ cảm xúc không?

Chúng ta hoàn toàn có thể cải thiện trí tuệ cảm xúc của mình bằng cách luyện tập một số điều sau (2):

1. Nhận biết cảm xúc của bạn và đặt tên cho chúng

Trước tiên, hãy tự đặt ra một số câu hỏi như sau:

• Hiện tại, mình đang cảm thấy những cảm xúc gì? Mình có thể đặt tên cho những cảm xúc này không? 
• Khi mình ở trong một tình huống căng thẳng, cảm xúc nào thường nảy sinh? Mình muốn phản ứng thế nào trong những tình huống này? 
• Mình có thể tạm dừng và cân nhắc lại những câu trả lời của mình không? 

Việc dành một chút thời gian để gọi tên cảm xúc, đánh giá và điều chỉnh phản ứng là một bước không thể thiếu đối với những người muốn cải thiện EQ.

2. Yêu cầu đánh giá từ những người xung quanh

Đừng chỉ dựa vào cảm xúc cá nhân, mà hãy tiếp tục kiểm tra bằng cách hỏi bạn bè, gia đình... xem họ đánh giá trí tuệ cảm xúc của bạn như thế nào.

Cụ thể, hãy hỏi họ về cách họ nhìn nhận bạn, đặc biệt là khi bạn phản ứng với những tình huống khó khăn, xử lý xung đột... cũng như hỏi nhận định của họ về khả năng đồng cảm của bạn.

3. Đọc các tác phẩm văn học

Nghe có vẻ không liên quan nhưng đây đúng là cách để cải thiện trí tuệ cảm xúc. Các nghiên cứu đã cho thấy rằng đọc sách văn học với các nhân vật phức tạp có thể cải thiện khả năng đồng cảm (4). Không chỉ như vậy, việc đọc những câu chuyện từ góc nhìn của người khác sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về suy nghĩ, động cơ và hành động của họ, đồng thời có thể giúp nâng cao nhận thức xã hội của bản thân.