Hiệu ứng Roseto: Khi tình làng nghĩa xóm "phá vỡ" quy luật của sức khỏe

Xã hội càng phát triển, con người càng quan tâm hơn đến chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, ngay từ những năm 1960 của thế kỷ trước, khoa học đã có một phát hiện đáng kinh ngạc về bí mật làm nên một cơ thể khỏe mạnh (1). Đặc biệt, bí mật này không nằm trong những yếu tố "cơ bản" như ăn uống lành mạnh, tập luyện thường xuyên, ngủ nghỉ đầy đủ và có các kỹ năng ứng phó với căng thẳng phù hợp. Phát hiện đó được biết đến với tên gọi là Hiệu ứng Roseto.

Hiệu ứng Roseto là gì?

Hiệu ứng Roseto (Roseto effect) là hiện tượng một cộng đồng gắn kết chặt chẽ với nhau sẽ có tỷ lệ mắc các bệnh tim mạch rất thấp (1). Hiệu ứng này được đặt theo tên của vùng Roseto (thuộc tiểu bang Pennsylvania, Hoa Kỳ) vốn có khởi nguồn từ địa danh tại tỉnh Foggia (Ý). Điều này xuất phát từ việc nhiều người nhập cư gốc Roseto ở Foggia đã tập trung tại Pennsylvania và dùng chính tên quê hương để đặt cho thị trấn mới này.

Vào khoảng năm 1961, các bác sĩ và nhà nghiên cứu đã phát hiện ra một điều kỳ lạ. Ở Roseto (Pennsylvania), bất chấp chế độ ăn uống, lối sống và nhiều hoạt động kém lành mạnh, sức khỏe của người dân lại không hề có dấu hiệu của bệnh tật.

Nối tiếp bài viết trước về Chào hàng xóm: Hạnh phúc từ phim ảnh ra đến đời thực, bài viết lần này của LeLa Journal sẽ phân tích kỹ hơn về những lợi ích của việc tương tác với hàng xóm và cộng đồng.

Tình thân và tình làng nghĩa xóm tạo nên hiệu ứng sức khỏe

Đàn ông ở Roseto hút thuốc và uống rượu vô độ, chẳng những vậy, họ còn làm việc ở những công xưởng độc hại với khí gas và bụi bẩn (2). Hơn nữa, luôn có mối nguy cho tim mạch đang đợi họ ở nhà – chính là những món Ý chiên rán bằng mỡ lợn và luôn ăn kèm phô mai, tuy nhiên nguồn nguyên liệu ở Hoa Kỳ lại kém dinh dưỡng hơn nguyên liệu tại cố hương Ý quốc (2).

Nếu áp dụng lý thuyết y khoa và cả thường thức, thì tuổi thọ của dân cư ở Roseto đáng ra phải rất ngắn ngủi, với các nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Tuy nhiên, có một nghịch lý là họ lại có sức khỏe rất tốt, với tỷ lệ người mất vì nhồi máu cơ tim chỉ bằng ½ tỷ lệ trung bình ở người Hoa Kỳ (3). Điều đáng nói là dữ liệu từ các nghiên cứu cũng không phát hiện ở dân cư nơi đây bất kỳ yếu tố gene hoặc thể lý nào có liên quan đến khả năng đề kháng với các bệnh tim mạch (4). Vậy điều gì thực sự tạo nên nghịch lý y học này?

Qua nhiều nghiên cứu, các nhà khoa học dần đi đến kết luận rằng điều này không xuất phát từ phòng thí nghiệm hay các thử nghiệm y khoa (5). Ngược lại, nó đến từ sự gắn kết chặt chẽ của cộng đồng Roseto mà cư dân đang sinh sống.

Những bữa ăn gia đình (dù chứa hàm lượng cholesterol rất cao) và các buổi tụ tập cộng đồng định kỳ (các buổi đi dạo mỗi tối, các câu lạc bộ đêm, các lễ hội ở nhà thờ…) đã nuôi dưỡng không chỉ sức khỏe tinh thần mà còn cả sức khỏe thể lý của cư dân Roseto - vốn là những người nhập cư đồng hương, nương tựa vào nhau để sống giữa đất Hoa Kỳ.

Khi nghiên cứu về Roseto, nhóm các nhà khoa học đã mời John Bruhn, một nhà xã hội học tại Oklahoma, Hoa Kỳ, tới để hỗ trợ. Bruhn sau này đã chia sẻ trong kinh ngạc rằng: "Những người này [tại Roseto] chỉ chết do tuổi cao. Có vậy thôi" (6), (7).

Các nhà khoa học đã kết luận được rằng việc một người sống tách biệt với cộng đồng có thể khiến họ bị choáng ngợp trước các vấn đề trong cuộc sống. Những người như vậy sẽ dễ bị căng thẳng và do đó dễ bị ảnh hưởng bởi các bệnh lý về huyết áp hoặc chức năng thận (8), (9). Ngược lại, dân cư ở Roseto được "vây quanh" bởi sự quan tâm, tôn trọng, và đồng hành của người thân, bạn bè và hàng xóm. Họ vẫy tay chào nhau, cười nói rôm rả, chia sẻ và đồng hành cùng nhau. Cảm giác gắn bó, sở thuộc (sense of belonging) và được nâng đỡ trong cuộc sống, đã giảm các tác động tiêu cực của căng thẳng lên sức khỏe của họ (10).

Tuy nhiên, có một điều đáng tiếc là sự dịch chuyển giá trị trong lối sống của người dân trẻ tuổi ở Roseto và hệ lụy kéo theo chính là minh chứng rõ ràng cho những kết quả trên. Khi thanh thiếu niên Roseto nhận được những ảnh hưởng từ văn hóa của người Hoa Kỳ, họ không còn kết nối với cộng đồng của mình nhiều như trước, tiếp đó là dần mất cảm giác gắn kết với cộng đồng. Và hệ quả là, vào năm 1971, Roseto đã có người đầu tiên dưới 45 tuổi qua đời do nhồi máu cơ tim (10).

Tất nhiên, không thể phủ nhận rằng chế độ ăn uống lành mạnh, nghỉ ngơi đầy đủ, tập luyện điều độ là hết sức quan trọng để có được một sức khỏe tốt. Nhưng cũng từ những kết quả nghiên cứu trên và từ câu chuyện vùng Roseto, chúng ta có thể thấy rõ rằng cảm giác gắn kết chặt chẽ và cảm giác (sở thuộc) - được thuộc về một cộng đồng với những giá trị chung cũng góp phần lớn vào việc kiến tạo nên một cuộc sống khỏe mạnh và trường thọ.

Vận dụng được Hiệu ứng Roseto qua cảm giác sở thuộc

Bên cạnh việc chăm chút thực phẩm nạp vào hằng ngày, tham gia các hoạt động rèn luyện, sinh hoạt tôn giáo và tâm linh, thì chúng ta còn có thể đặt sự chú tâm của mình vào những người xung quanh – cộng đồng của mình. Dưới đây là một số gợi ý từ LeLa Journal để bạn có thể bắt đầu hành trình kết nối nhiều hơn với cộng đồng của mình.

1. Bắt đầu từ việc nhỏ nhất - chào hàng xóm: Như đã nhắc tới trong bài trước, chúng ta hãy thử chào hàng xóm, hoặc nếu cảm thấy ngại ngùng thì có thể khởi đầu bằng việc chào bạn học, chào đồng nghiệp để dần tạo lập thói quen chào hỏi.

2. Làm tình nguyện: Để có được cảm giác sở thuộc, chúng ta có thể thử tìm kiếm những người có cùng mục đích sống. Một trong những hoạt động đó chính là làm tình nguyện. Nghiên cứu cũng cho thấy làm tình nguyện có thể gia tăng cảm giác sở thuộc (11).

Hãy bắt đầu bằng việc tìm kiếm các nhóm tình nguyện xung quanh mình, chọn một nhóm có cùng mối quan tâm (môi trường, bệnh nhân…) và tham gia vào đó.

3. Chia sẻ về sở thích và đam mê của bản thân với người khác: Tìm kiếm cảm giác sở thuộc là một tiến trình đòi hỏi sự chủ động. Thông qua việc cho người khác biết về sở thích và đam mê của bản thân, chúng ta có thể "thu hút" những người có cùng sở thích và bắt đầu kiến tạo một cộng đồng có điểm chung.

Từ đó, chúng ta sẽ có cơ hội cảm nhận rõ hơn cảm giác được thuộc về một cộng đồng có cùng sở thích hoặc đam mê đó. Chẳng hạn, bạn có thể rủ bạn bè cùng tham gia chuyến leo núi vào cuối tuần nếu họ cũng thích leo núi.

4. Luyện tập sự chấp nhận: Chúng ta thường tập trung vào những điểm khác biệt giữa bản thân và người khác thay vì vào những điểm chung. Rõ ràng là mỗi người đều là một cá thể độc nhất, nhưng nếu đang tìm kiếm cảm giác sở thuộc, thì chúng ta nên chuyển sự chú ý vào những điểm tương đồng. Từ đó, chúng ta có thể hình thành nhận thức về một tập thể có những điểm chung thay vì những cá thể với đầy những điểm khác biệt.

Và khi nhận biết bản thân trong tập thể, chúng ta cũng cần học cách đón nhận sự độc đáo của mỗi cá nhân. Sự đón nhận tự thân và đón nhận người khác sẽ giúp chúng ta hình thành cảm giác sở thuộc (12).

Nhưng bên cạnh đó, sự đón nhận không đồng nghĩa với sự đồng ý. Chúng ta có thể đồng thời không đồng ý với quan điểm chính trị của một người, nhưng vẫn đón nhận họ, bởi cả hai có cùng mục tiêu hoặc cùng nhóm giá trị ở các khía cạnh khác. Tương tự như vậy, chúng ta không cần phải hiểu 100% một người để có thể động lòng trắc ẩn và hỗ trợ họ trong cuộc sống. Trong việc gia tăng cảm giác sở thuộc, sự đón nhận quan trọng hơn nhiều so với sự đồng ý.

Nếu cá nhân bạn đang cảm thấy bản thân không được đón nhận trong một cộng đồng thì bạn cũng ít có cảm giác sở thuộc ở cộng đồng đó (13). Các thành viên trong cộng đồng không nhất thiết phải cùng chung mọi quan điểm với nhau, nhưng họ phải luôn đón nhận nhau.

Đó mới là điều khiến cộng đồng gắn kết hơn.

Hiệu ứng Roseto phản ánh một nghịch lý y khoa, khi dường như sự kết nối trong cộng đồng có thể đẩy lùi những yếu tố nguy cơ từ chế độ ăn uống, sinh hoạt và làm việc. Sau khi tìm hiểu về hiệu ứng này, chúng ta có thể kết hợp giữa một chế độ ăn uống, sinh hoạt và làm việc lành mạnh, với việc gia tăng cảm giác sở thuộc và sự gắn kết với cộng đồng. Từ đó, những lợi ích sức khỏe mà chúng ta nhận được có lẽ sẽ khiến ta vô cùng bất ngờ.