Dạy con theo 4 phong cách: Đâu là lối dạy con được khuyến nghị?

4 lối dạy con, hay còn là 4 phong cách dạy con là một lý thuyết quan trọng của nhà tâm lý học phát triển Diana Baumrind. Trong đó, lối dạy con được phân loại theo hai trục là "mức độ ấm áp" và "mức độ kiểm soát". Sự kết hợp giữa các mức độ ít-nhiều của hai trục này sẽ tạo thành 4 phong cách dạy con mà chúng ta đang nói tới ở đây.

• Nuông chiều là khi cha mẹ có nhiều biểu hiện, hành động ấm áp dành cho con, nhưng lại rất ít kiểm soát về mặt kỷ luật.
• Từ nghiêm là khi cha mẹ vừa ấm áp nhưng cũng vừa kiểm soát con chặt chẽ.
• Phó mặc là khi cha mẹ vừa ít kiểm soát, vừa ít dành sự ấm áp cho con.
• Độc đoán là khi cha mẹ chỉ kiểm soát mà lại lạnh nhạt, ít thể hiện tình yêu thương cho con.

Phong cách Cha mẹ Nuông chiều (Permissive Parenting)

1. Biểu hiện

Phong cách nuôi dạy tự do thường thể hiện sự linh hoạt và thoải mái trong việc nuôi con. Cha mẹ theo phong cách này thường không thiết lập nhiều quy tắc cứng rắn mà cho phép con tự quyết định nhiều vấn đề.

Những biểu hiện phổ biến của phong cách này gồm (1):

• Sự linh hoạt trong việc ra quyết định: Cha mẹ thường cho phép con tự quyết định nhiều vấn đề, như lịch trình hằng ngày, thời gian giải trí và cả chế độ ăn uống.
• Lắng nghe và không phê phán: Họ thường lắng nghe tôn trọng ý kiến và cảm xúc của con cái mà không áp đặt quyết định của mình.
• Không nghiêm khắc về kỷ luật: Cha mẹ ít sử dụng kỷ luật và thường không thiết lập giới hạn cứng rắn, dẫn đến việc con có thể thực hiện hành động mà cha mẹ không đồng tình.
• Khuyến khích sáng tạo: Phong cách này thường khuyến khích con cái phát triển sự sáng tạo và thể hiện bản thân trong nhiều lĩnh vực.

2. Ưu điểm

• Tạo ra môi trường thoải mái và ấm áp cho con cái, giúp con cảm thấy tự do thể hiện cảm xúc và ý kiến.
• Khuyến khích phát triển sự sáng tạo và tự quản lý.
• Tạo nền tảng để con phát triển kỹ năng xã hội và tư duy độc lập.

3. Nhược điểm

• Thiếu kỷ luật và quy tắc có thể dẫn đến những hành vi không kiểm soát và thậm chí là thất bại trong việc đối mặt với vấn đề. Bên cạnh đó, con cái cũng có thể trở nên ích kỷ hoặc tự kiêu, vì mọi nhu cầu luôn được cha mẹ đáp ứng nhanh chóng.
• Con cái có thể cảm thấy thiếu hướng dẫn và bất ổn khi không có sự kiểm soát.
• Sự mất cân đối giữa quyền lựa chọn của con và quyền kiểm soát của cha mẹ có thể tạo ra tình trạng "hỗn loạn" trong gia đình.

4.  Kết luận

Phong cách nuôi dạy tự do có thể là một lựa chọn hợp lý nếu được kết hợp cẩn thận với sự kiểm soát và hướng dẫn khi cần thiết, nhằm đảm bảo sự cân đối giữa tự do và quy tắc trong việc nuôi con.

Cha mẹ cần lưu ý rằng trong nhiều trường hợp, hành vi cứng rắn với người này có thể là nuông chiều với người khác.

Chẳng hạn, cả nhà cùng tập thể dục lúc 5g chiều có thể là thoải mái với gia đình này nhưng cũng là sự nghiêm khắc trong gia đình khác. Vì thế, một điểm mấu chốt để xác định "sự nuông chiều" là cách cha mẹ hành xử khi con phạm lỗi.

Phong cách Cha mẹ Từ nghiêm (Authoritative Parenting)

1. Biểu hiện

Đây được coi là phong cách nuôi dạy hiệu quả vì thường cho thấy được sự cân bằng giữa yêu thương và kiểm soát. Cha mẹ theo phong cách này đặt ra quy tắc rõ ràng, nhưng cũng thể hiện lòng quan tâm và lắng nghe ý kiến của con cái (2).

Những biểu hiện phổ biến của phong cách này gồm:

• Lập ra quy tắc và giới hạn: Cha mẹ thiết lập quy tắc rõ ràng và giới hạn cho con cái, giúp con hiểu về đạo đức luân lý (cái đúng và sai), cũng như có sự hướng dẫn, chỉ bảo.
• Lắng nghe và thảo luận: Cha mẹ lắng nghe ý kiến và cảm xúc của con cái, tạo điều kiện cho việc thảo luận và đối thoại.
• Khuyến khích độc lập và tự quản lý: Cha mẹ khuyến khích con phát triển kỹ năng tự quản lý và tự tin, cho phép con tham gia vào quyết định và giải quyết vấn đề.
• Sự hỗ trợ và ủng hộ: Cha mẹ hỗ trợ về mặt tinh thần và lý thuyết cho con cái trong tiến trình học tập và phát triển.

2. Ưu điểm

• Tạo ra môi trường cân đối giữa quyền tự do và quyền kiểm soát, giúp con phát triển mạnh khỏe và tự tin.
• Khuyến khích sự độc lập và kỹ năng tự quản lý ở con trẻ.
• Tạo cơ hội để con thảo luận và học hỏi qua trải nghiệm thực tế.
• Giúp con cái phát triển kỹ năng xã hội và tư duy độc lập.

3. Nhược điểm

• Cha mẹ có thể cần thời gian và sự tập trung cao để thực hiện phong cách này một cách hiệu quả.
• Lối nuôi dạy này có thể dẫn đến việc con cái phụ thuộc vào sự hướng dẫn của cha mẹ trong một số tình huống.
• Cần sự cân nhắc và kết hợp của phụ huynh cũng như gia đình để đảm bảo rằng quy tắc và giới hạn không trở nên quá nghiêm khắc hoặc quá lỏng lẻo.

4. Kết luận

Phong cách nuôi dạy từ nghiêm thường được xem là một trong những phong cách ưu việt nhất để hỗ trợ cho sự phát triển toàn diện của con cái, đã được nhiều chuyên gia khuyến nghị phụ huynh áp dụng (3). Bởi lẽ, lối dạy con này tạo ra một môi trường an toàn và ổn định để trẻ có thể phát triển sự tự tin, độc lập và kỹ năng xã hội cần thiết trong cuộc sống.

Phong cách Cha mẹ Độc đoán (Authoritarian Parenting)

1. Biểu hiện: Phong cách nuôi dạy độc đoán thường đặt sự kiểm soát và tuân thủ quy tắc lên hàng đầu. Cha mẹ theo phong cách này có thể sử dụng quy định cứng rắn và áp lực để đảm bảo con cái tuân thủ. Vì vậy, thay vì dạy trẻ cách đưa ra những lựa chọn tốt hơn, họ lại tập trung vào việc khiến trẻ cảm thấy ân hận vì lỗi lầm của mình. Những đứa trẻ lớn lên với cha mẹ độc đoán thường có xu hướng tuân theo các quy tắc (4).

Những biểu hiện phổ biến của phong cách này gồm:

• Quy tắc nghiêm ngặt: Cha mẹ thiết lập quy tắc và giới hạn rất nghiêm ngặt và yêu cầu con phải tuân theo một cách tuyệt đối.
• Sự kiểm soát mạnh mẽ: Cha mẹ có thể áp dụng áp lực về quy tắc và kiểm soát mạnh mẽ đối với con cái để đảm bảo họ tuân thủ.
• Ít sự linh hoạt và thảo luận: Phong cách này ít cho phép thảo luận và ý kiến riêng của con cái và yêu cầu sự phục tùng một cách tuyệt đối.
• Sự kỷ luật nghiêm khắc: Cha mẹ thường sử dụng hình phạt nghiêm khắc khi con vi phạm quy tắc, thường là sự trừng phạt về mặt vật lý hoặc tinh thần.

2. Ưu điểm

• Tạo ra một môi trường có quy tắc rõ ràng, giúp con cái hiểu rõ về sự đúng và sai.
• Duy trì sự kiểm soát và kỷ luật trong gia đình, có thể giúp ngăn chặn hành vi không mong muốn.

3. Nhược điểm

• Có thể dẫn đến sự căng thẳng và áp lực lớn lên con cái, gây ra sự khó chịu và thậm chí là sự thù địch sâu sắc.
• Thiếu sự linh hoạt và khả năng phát triển kỹ năng xã hội và tư duy độc lập.
• Có thể cản trở tiến trình phát triển tư duy và sáng tạo của con cái.
• Gây mất cân bằng giữa quyền kiểm soát và quyền tự do, làm cho con cái cảm thấy bị hạn chế trong giai đoạn phát triển.

4. Kết luận

Đây là phong cách ít được các chuyên gia ủng hộ. Phong cách nuôi dạy độc đoán thường gây ra phản ứng tiêu cực ở con cái và có thể dẫn đến tình trạng căng thẳng trong gia đình (5). Tuy nhiên, có một sự thật là nhiều cha mẹ trong xã hội Á Đông truyền thống lại thường áp dụng phong cách dạy con này.

Phong cách Cha mẹ Phó mặc (Uninvolved Parenting)

1. Biểu hiện: Phong cách nuôi dạy phó mặc có đặc điểm là cha mẹ thường vắng mặt và ít hỗ trợ con cái. Cha mẹ theo phong cách này thường không tham gia tích cực vào cuộc sống của con cái, có ít hoặc thậm chí là không có sự kiểm soát (6).

Những biểu hiện phổ biến của phong cách này gồm:

• Thiếu sự quan tâm và hỗ trợ: Cha mẹ không thể hiện sự quan tâm hoặc hỗ trợ đối với con cái, không dành thời gian để tham gia vào cuộc sống của con.
• Không thiết lập quy tắc hoặc giới hạn rõ ràng: Phong cách này không thiết lập quy tắc hoặc giới hạn về hành vi của con cái, để con tự quyết định và tự quản lý.
• Không lắng nghe hoặc thảo luận: Cha mẹ ít tham gia vào thảo luận hoặc đối thoại với con cái và thường không lắng nghe ý kiến hay cảm xúc của con.
• Thời gian hoạt động cá nhân: Cha mẹ thường tập trung vào cuộc sống cá nhân, công việc hoặc các hoạt động riêng tư mà không dành nhiều thời gian cho con cái.

2. Ưu điểm

• Phong cách này có ít sự can thiệp và áp lực đối với con cái, cho con trẻ sự tự do, thậm chí là buông thả, thực hiện những điều mà chúng muốn theo cách riêng mà không được chỉ bảo.

3. Nhược điểm

• Thiếu hỗ trợ cho con cái, dẫn đến sự bất ổn khi cảm thấy bị bỏ rơi hoặc thiếu quan tâm.
• Thiếu hướng dẫn và quy tắc, gây ra hành vi không kiểm soát và thiếu kỷ luật.
• Có thể dẫn đến sự phụ thuộc vào bạn bè hoặc các nguồn lực xã hội không đáng tin cậy trong việc học hỏi và phát triển.

4. Kết luận

Phong cách nuôi dạy phó mặc không đem lại hiệu quả cho sự phát triển toàn diện của con cái, vì nó có thể dẫn đến cảm giác thiếu hướng dẫn và tự cảm thấy bị bỏ rơi. Cha mẹ cần tìm cách để tạo ra một môi trường ổn định và hỗ trợ để đảm bảo sự phát triển tốt cho con cái.