4 vấn đề tâm lý dẫn đến bi kịch hóa tình yêu

Mỗi người chúng ta sẽ có những trải nghiệm và cảm nhận khác nhau trong tình yêu và hành trình cuộc sống. Vậy nên, 4 dấu hiệu trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. LeLa Journal đề xuất rằng chúng ta không nên vội vàng đưa ra kết luận rằng bản thân hay bất kỳ ai đang bi kịch hóa vấn đề tình cảm. Để xác định được chính xác, độc giả cần phải được chẩn đoán bởi chuyên gia, nhà tham vấn trị liệu tại những cơ sở y tế và phòng tham vấn tâm lý uy tín.

1. Suy nghĩ tiêu cực quá mức về mọi thứ

Đây là một trong những dấu hiệu lớn và dễ nhận thấy nhất của người bi kịch hóa vấn đề trong mối quan hệ. Những lời "dự báo" tiêu cực sẽ luôn quanh quẩn trong đầu bạn và ngày càng được "xào nấu điêu luyện" hơn chứ không thuyên giảm đi chút nào. Khi mọi thứ xảy ra tệ như dự đoán, bạn lại cảm thấy... thỏa mãn.

Điều này vô hình trung tiếp sức cho bạn "hiện thực hóa" sự tiêu cực ấy. Cũng từ đó, bạn tăng niềm tin vào khả năng "tiên đoán" của mình (1).

Nhiều người có thể cho rằng suy nghĩ quá nhiều là biểu hiện quan tâm bình thường khi yêu. Nhưng trên thực tế, việc suy nghĩ chỉ lành mạnh khi nó không khiến bạn hoặc nửa kia bị căng thẳng kéo dài. Nếu bạn chỉ lo lắng mà không thể lý giải với dẫn chứng nào cụ thể và xác thực, đó có thể là dấu hiệu của việc suy nghĩ tiêu cực quá mức.

Theo chuyên gia tư vấn hẹn hò Matthew Hussey, vấn đề không nằm ở tương lai ra sao, mà là bạn sẽ làm gì với nó. (Video tiếng Anh).

Thay vì chỉ lo lắng và mong đợi, hãy tập trung vào chính mình. Chẳng hạn, một điểm đáng chú ý trong các cuộc đối thoại Matthew Hussey là khi anh chia sẻ quan điểm về việc chúng ta không bao giờ có thể biết chắc liệu một người có ngoại tình hay không. Chúng ta chỉ có thể tin vào bản thân rằng nếu có, bản thân chúng ta đủ khả năng để tiếp nhận và xử lý chuyện này.

Đây là ví dụ điển hình của việc chúng ta không cần phải suy nghĩ nhiều về những chuyện tiêu cực. Bên cạnh đó, hãy lưu ý một số mẹo sau đây để xác định và đối phó với tình trạng này:

• Hỏi bản thân "Nếu chuyện này diễn biến tích cực, hoặc ít nhất là bình thường, thì sẽ trông như thế nào?". Điều quan trọng không phải là ngay lập tức ngừng suy nghĩ, mà là bạn dành thời gian và công sức để nghĩ... chậm lại một chút qua mỗi lần suy nghĩ. Dần dần, bạn sẽ thấy "luồng suy nghĩ tự nhiên" của mình không còn quá tiêu cực như trước nữa.
• Bạn có thể thực hành thiền tập với những tài liệu hướng dẫn phù hợp, như là bài tập "Making room for pain or discomfort", tạm dịch là "Để dành chỗ cho nỗi đau hay sự khó chịu" (bài hướng dẫn bằng tiếng Anh).
• Thu thập dẫn chứng cụ thể cho mỗi nhận định, tránh thả trôi suy nghĩ chỉ vì cảm xúc tiêu cực. Nếu có thể, hãy tâm sự chân thành nỗi lo với đối phương.

2. Luôn tự đổ lỗi cho bản thân

Khi mọi thứ không thuận lợi, suy nghĩ đầu tiên trong đầu bạn thường là "tất cả là do mình". Ngoài ra, biểu hiện thường thấy là việc tự phán xét và dán nhãn bản thân là "tôi không xứng đáng", "tôi là một người yêu tệ", "tôi là kẻ hay gây chuyện"… cũng là một ví dụ điển hình khác cho dấu hiệu này (1).

Chẳng hạn, khi bạn phải lùi cuộc hẹn lại 30 phút vì công việc đột xuất, bạn sẽ lập tức dán nhãn bản thân là "người yêu tồi tệ nhất trần đời".

Theo các nhà nghiên cứu, khi bạn tự đổ lỗi cho bản thân, bạn đang đề cao bản sắc của người khác và hạ thấp lòng tự tôn/tự trọng (self-esteem) của mình. Nói cách khác, bạn đang "bán đi" bản sắc/căn tính cá nhân (self-identity) để đổi lấy sự hài lòng của đối phương (2).

Lâu dần, hành vi này sẽ càng khiến bạn ngại chấp nhận rủi ro trong tình yêu vì sợ bị từ chối; rồi khi cảm thấy bất an, bạn sẽ có khuynh hướng chọn rời xa nửa kia hơn là đối đầu và giải quyết (3). Bên cạnh đó, việc tự trách móc bản thân và giữ lòng tự tôn thấp có thể khiến bạn trở thành "đối tượng" dễ rơi vào một mối quan hệ thiếu lành mạnh, thậm chí là bạo hành (4).

• Cần lưu ý rằng bạn cần xây dựng niềm tin ở bản thân trên tinh thần "chậm mà chắc", đồng thời thường xuyên phản tư để tránh việc tích cực độc hại trong mối quan hệ (5).
• Bạn có thể việc viết nhật ký, cũng như thực hành nhật ký biết ơn, tức là ghi lại ít nhất một điều đơn giản và nhỏ nhặt mà bạn biết ơn. Đó có thể là ở bản thân hoặc ở mọi thứ giản đơn xung quanh, như là cốc nước đang uống có màu xanh lơ rất dịu mắt, biết ơn bản thân vì dù stressed nhưng vẫn cố gắng giữ kỷ luật và ngủ đúng giờ... Vài dòng đơn giản này sẽ giúp bạn luyện tập khả năng quan sát và trân trọng những khoảnh khắc tích cực nhỏ nhoi, góp phần làm nên những điều lớn lao hơn trong cuộc sống (6).

3. Tư duy "trắng đen rạch ròi"

Bạn sẽ khó nhìn thấy sự tích cực nếu bạn có lối tư duy "trắng đen rạch ròi". Trong mắt bạn, mọi thứ chỉ sẽ rơi vào một trạng thái duy nhất, tuyệt đối không có những sắc thái khác đan xen ở giữa. Đó là tích cực hoặc tiêu cực, tuyệt vời hoặc tuyệt vọng (7), (8).

Trong một số trường hợp trầm trọng, một khuyết điểm nhỏ không đáng chú ý cũng sẽ biến mọi nỗ lực và cố gắng trong mối quan hệ trở về "con số không". Tuy nhiên, tư duy này không phù hợp với cuộc sống thực tế muôn hình vạn trạng, bởi không có ai trên đời này là hoàn hảo cả.

Chẳng hạn, bạn và người yêu trong thời kỳ... nhạt dần, khi cả hai đã quá quen thuộc với nhau và đời sống chung đôi. Người yêu bạn cố gắng sắp xếp một bữa tối lãng mạn trên tầng thượng. Đúng tối hôm đó thì trời mưa, khiến mặt sân ướt và những bó hoa thì bị dính mưa. Thay vì thực sự cùng người yêu tận hưởng bầu không khí trong lành sau mưa, tất cả những gì bạn nghĩ tới chỉ là chi tiết "trời mưa".

Đây là một dấu hiệu rõ rệt của việc bi kịch hóa trong tình yêu, khiến mối quan hệ ngày càng tồi tệ. Nếu bạn có lối tư duy này, hãy cố thử đa dạng hóa góc nhìn bằng cách hỏi bản thân rằng: "Những góc nhìn đa chiều, khác với góc nhìn hiện tại là gì? Và tại sao?"

Để có thể bình tâm và chậm lại với những phán xét đang tuôn trào trong đầu, thử bài tập "Thở hộp" (square breathing) đã được đề cập bởi nhà tâm lý học lâm sàng Julie Smith (9):

• Tìm một vật nào đó có hình hộp, như màn hình máy tính, ô cửa sổ, cửa ra vào…
• Nhìn vào góc trái dưới của hình hộp và hít vào, vừa đếm đến 4, vừa từ từ di chuyển mắt dọc lên góc trên.
• Giữ hơi khoảng 4 giây và di chuyển mắt ngang qua góc bên kia.
• Di chuyển mắt xuống góc dưới, đếm đến 4 và thở ra.
• Giữ hơi khoảng 4 giây và di chuyển mắt về góc ban đầu và thở ra.
• Lặp lại cho đến khi bạn cảm thấy bình tâm.

4. Có những niềm tin "bất di bất dịch"

Theo Tiến sĩ Judy Ho, thế giới quan của chúng ta được tạo nên bởi những tương tác với người lớn từ thuở bé. Có thể ta đã tiếp nhận nỗi sợ, niềm tin, tư duy và những định nghĩa về lẽ thường của người lớn mà không hề nhận ra.

Chẳng hạn, nếu bạn lớn lên trong gia đình quen nói những lời yêu thương với nhau, bạn sẽ có thể cảm thấy bình thường khi nghe và nói ra những lời ấy. Tuy nhiên, nếu ngôn ngữ tình yêu của gia đình bạn nằm ở hành động thì những lời ngọt ngào sẽ khiến bạn "nổi da gà" hoặc thậm chí cảm thấy phải đề phòng.

Khi lớn hơn, như là đi học và đi làm xa nhà, bạn sẽ được tiếp xúc với nhiều góc nhìn mới và hình thành nên những quan điểm khác với môi trường cũ. Những điều này có thể "thách thức" hệ thống niềm tin vốn có của bạn, đôi khi sẽ làm bạn cảm thấy có lỗi, bắt đầu tự phán xét và bi kịch hóa sự khác biệt của bản thân.

Theo Tiến sĩ Jordan Peterson tại Đại học Toronto, việc nhận biết, chịu trách nhiệm và đối diện với những nỗi sợ và niềm tin ẩn giấu mới là chìa khóa giúp chúng ta thoát khỏi những lo lắng thất thường, cũng như tìm thấy ý nghĩa hạnh phúc trong tình yêu nói riêng và cuộc sống nói chung (10).

Tựu trung lại, đi tìm sự bình yên và hòa hợp trong tình yêu là một hành trình dài và có nhiều thăng trầm. Trong muôn hình vạn trạng của tình yêu, liệu nửa kia có mãi mãi bên cạnh và chung thủy với ta hay không? Liệu chúng ta có sẽ hạnh phúc và thoát khỏi âu lo hay không?... Chúng ta không thể biết trước được tương lai, do đó, thay vì để xảy ra tình trạng bi kịch hóa trong tình yêu, ta hãy chủ động cải thiện chất lượng của mối quan hệ và đời sống cá nhân nhé.