Động vật cảnh báo động đất: Giác quan thứ 6 hay chỉ là sự thêu dệt?

Động vật có khả năng dự báo những thay đổi thời tiết

Là một đất nước có truyền thống về nông nghiệp nên các hiện tượng thiên nhiên như mưa bão, hạn hán, lũ lụt luôn là mối lo ngại lớn đối với cha ông ta. Một trong những cách để đối phó với điều này là học cách nhận biết các dấu hiệu từ thiên tai thông qua các loài vật. Theo một thống kê ở trong nước, đã có 16 loài vật từ chim chóc, côn trùng và cả vật nuôi trở thành đối tượng quan sát của người xưa, cùng với 76 câu ca dao, tục ngữ hoặc thành ngữ dự báo về thời tiết dựa trên hành vi của các con vật này (1).

Không chỉ ở Việt Nam, đến nay vẫn còn một vài nơi trên thế giới áp dụng dự báo thời tiết dựa trên những quan sát từ các động vật bản địa, qua đó giúp tăng năng suất của những người nông dân. Điển hình như nông dân ở Kenya, Nam Phi và Mozambique đã tăng năng suất cây trồng thêm 10% nhờ ứng dụng hệ thống dự báo thời tiết được phát triển từ việc nghiên cứu thói quen di chuyển theo hàng thẳng của đàn kiến trước mỗi cơn mưa hoặc chuyển động "bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng" của chuồn chuồn (2).

Giới khoa học cũng rất quan tâm đến vấn đề này, đã có nhiều nghiên cứu và báo cáo được thực hiện để tìm hiểu về nguyên nhân và cách thức nhằm giải thích cho việc tại sao động vật có thể nhận biết sớm hơn cả các công cụ khí tượng (3) (4) (5).

Một giả thuyết được ủng hộ nhất đó là khả năng dự báo thời tiết của động vật có liên quan đến hệ thống giác quan rất nhạy cảm do chúng đã tiến hóa qua hàng triệu năm để sinh tồn. Tuy nhiên, cơ chế chính xác mà động vật sử dụng để cảm nhận và dự đoán sự thay đổi trong thời tiết vẫn chưa được khám phá, đây có thể sẽ là một bí ẩn mà phải rất lâu khoa học mới có thể trả lời.

Còn đối với những thảm họa thiên tai như động đất thì sao?

Tiến sĩ Martin Wikelski, Giám đốc Viện hành vi động vật Max Planck của Đức đã tiến hành quan sát các vật nuôi như bò, chó và cừu trong bốn tháng trên một khu vực liên tục xảy ra động đất vừa và nhỏ. Kết quả cho thấy các loài động vật kể trên có phản ứng với động đất (trước khoảng một đến 20 giờ đồng hồ), tuy nhiên các hành vi thường không rõ ràng và chỉ được ghi nhận khi chúng ở trong nhà hoặc trong chuồng. Nghiên cứu cho thấy rằng việc ghi nhật ký sinh học liên tục của các loài động vật có thể mang lại những hiểu biết có giá trị nhằm giúp cảnh báo động đất sớm. Tuy nhiên, điều này cần thời gian để nghiên cứu và phát triển (6).

Tiến sĩ Martin Wikelski đang cùng các nhà nghiên cứu khác thực hiện một dự án tham vọng mang tên ICARUS (Hợp tác quốc tế về nghiên cứu động vật từ không gian). Bằng việc gắn các định vị GPS và quan sát động vật từ trạm không gian quốc tế ISS, Tiến sĩ Martin Wikelski nhận định rằng: "Trong vòng mười năm nữa chúng ta sẽ biết loài vật nào có khả năng dự đoán được thiên tai" (7).

Lưu ý là các ghi chép về hành vi kỳ lạ của động vật thường được chú ý sau khi các sự kiện thiên tai xảy ra. Có nghĩa là mặc dù động vật thỉnh thoảng cũng có những hành vi kỳ quặc nhưng nó không có nghĩa là đang cảnh báo điều tồi tệ sắp đến. Thực tế cho thấy rằng rất khó để phân biệt được một đàn chim đang dáo dác bay là điềm báo của những kẻ săn mồi nguy hiểm ở gần đó, hay là chỉ dấu cho một trận động đất sắp diễn ra.

Tuy nhiên, chúng ta không thể chối cãi sự thật rằng trong lịch sử đã từng có những ghi chép về thiên tai mà trước đó "rất nhiều loài động vật đồng loạt bỏ khỏi nơi trú ẩn". Thế nên, quan sát thế giới động vật cũng có những giá trị dự báo nhất định, vì chỉ cần chúng ta ứng biến nhanh hơn một chút thôi, mọi chuyện cũng sẽ bớt đi nhiều hậu quả.