Cha mẹ nào cũng muốn trở thành những bậc phụ huynh bình tĩnh, kiên nhẫn và dạy con nên người bằng những phương pháp giáo dục đúng đắn. Thế nhưng, cơn nóng giận và tiếng la mắng của phụ huynh vẫn thi thoảng diễn ra trong các gia đình Á đông bởi lối suy nghĩ truyền thống "thương cho roi cho vọt" hoặc "cá không ăn muối cá ươn, con cãi cha mẹ trăm đường con hư". Vậy các bậc phụ huynh phải làm sao để luôn giữ được "tâm bình khí hòa" trên hành trình nuôi dạy con trẻ?
Nhiều bậc cha mẹ Á Đông cho rằng la mắng, thậm chí đánh đòn con nhỏ là điều bình thường, nhưng trên thực tế, có rất nhiều nghiên cứu đã chỉ ra những tác động tiêu cực đối với trẻ lớn lên trong môi trường bị bạo hành bằng ngôn từ:
1. Thay đổi sự phát triển của não bộ: Một nghiên cứu của giáo sư Akemi Tomoda tại Trung tâm Nghiên cứu Trẻ em thuộc Đại học Fuikui đã so sánh ảnh chụp MRI não của những đứa trẻ có tiền sử bị cha mẹ la mắng và những đứa trẻ bình thường khác (1). Kết quả cho thấy sự khác biệt rất lớn trong phân khu xử lý âm thanh và ngôn ngữ của não. Các quan sát về hành vi cũng nhận thấy việc trẻ em lớn lên trong môi trường bị bạo hành ngôn từ thì thường rụt rè, kém tự tin trong giao tiếp.
2. Khiến mọi vấn đề càng thêm trầm trọng: Phụ huynh thường la mắng con trẻ khi chúng phá phách hoặc không nghe lời. Việc la mắng hoàn toàn không giúp giải quyết vấn đề mà còn khiến cho tình hình trở nên trầm trọng hơn. Đó là kết luận của nghiên cứu do tiến sĩ Ming Tea Wang thuộc Đại học Pittsburgh thực hiện, cho thấy những đứa trẻ 13 tuổi bị cha mẹ la mắng đã phản ứng bằng cách tăng mức độ nghiêm trọng của các hành vi xấu trong những năm tiếp theo (2). Và nếu có ai đó cho rằng việc "kỷ luật thép" thay cho la mắng là giải pháp thiết thực hơn thì một nghiên cứu khác đã phát hiện ra điều ngược lại: "Các hành vi và vấn đề mà trẻ gặp phải đều trở nên tệ hơn khi áp dụng các hình thức kỷ luật tiêu cực" (3).
3. Có thể dẫn đến trầm cảm: Ngoài việc trẻ cảm thấy buồn bã và chán nản khi bị ba mẹ la mắng thì việc này còn gây ra các vấn đề tâm lý lớn hơn. Rosana E. Norman và các cộng sự tại Đại học Queensland (Úc) đã nghiên cứu và thấy rằng có sự gia tăng các triệu chứng trầm cảm ở những đứa trẻ chịu nhiều sự la mắng khi chúng bước vào độ tuổi trưởng thành (4).
4. Ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất: Những trải nghiệm từ thuở bé định hình chúng ta theo nhiều cách kể cả khi ta không nhận ra. Việc bị cha mẹ bạo hành bằng lời nói có thể gây ra các tác động tiêu cực lên sức khỏe sau này. Một nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng những căng thẳng về mặt tinh thần do tiếng la mắng và quát tháo có khả năng làm tăng nguy cơ mắc một số căn bệnh liên quan đến thể chất (5).
5. Gây ra những cơn đau mạn tính: Gần đây, các nhà khoa học đã tìm thấy mối liên hệ giữa những trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu với các cơn đau mãn tính của trẻ khi trưởng thành. Các tình trạng bao gồm viêm khớp, đau đầu dữ dội, các vấn đề về lưng và cổ cùng các cơn đau mãn tính khác (6).
Rất nhiều nghiên cứu xung quanh việc phụ huynh la mắng con cái cho thấy một sự quan tâm rất lớn của cộng động khoa học - giáo dục đối với vấn đề này. Nhận ra được sự vô ích của việc bạo hành ngôn từ và những tổn thương to lớn mà trẻ phải chịu đựng chính là bước đầu tiên trong quá trình điều chỉnh hành vi này ở mỗi bậc cha mẹ.
LeLa Journal chia vấn đề này làm hai nguyên nhân chủ yếu để có thể tìm kiếm các phương pháp giải quyết phù hợp.
Debbie Pincus, một chuyên gia có hơn 24 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực "nuôi dạy con một cách bình tĩnh" (calm parenting) đã nhấn mạnh rằng yếu tố quan trọng nhất trong quá trình này chính là cha mẹ kiểm soát được hành vi của họ.
"Nuôi dạy con cái là một trải nghiệm rất riêng tư và cảm xúc của chúng ta sẽ chi phối rất nhiều trên hành trình đó. Cần phải hiểu rằng mọi cảm xúc là điều tự nhiên và có thể chấp nhận được nhưng mọi hành vi thì không. Thử thách của chúng ta là biết chấp nhận cảm xúc và phải kiểm soát hành vi của mình, đặc biệt là khi nó bùng phát mạnh mẽ".
1. Rèn luyện cách phản ứng với cảm xúc: Quá trình này bắt đầu bằng việc chúng ta thừa nhận cơn nóng giận xuất phát từ bản thân và có thể kiểm soát được. Tất cả chúng ta đều bị chi phối bởi những cảm xúc mạnh, nhưng yếu tố dẫn dắt đến trạng thái tâm lý bùng nổ đó thì có thể sẽ rất khác nhau. Các chuyên gia cho rằng chính những trải nghiệm rất riêng trong cuộc sống của mỗi người đã tạo ra điều này.
Ví dụ như khi trẻ cố tình phớt lờ ý kiến của một người mẹ dẫn đến việc bà ấy nổi cáu. Đây có thể là một tổn thương đến từ quá khứ khi bà lớn lên trong một môi trường không được sự công nhận của gia đình và bạn bè. Còn một bà mẹ khác có lẽ sẽ không cảm thấy điều đó là nghiêm trọng, nhưng lại nóng mặt mỗi khi nghe con mình sử dụng từ ngữ thô thiển… Các yếu tố kích hoạt cơn nóng giận này là khác nhau ở mỗi người. Mỗi lần gặp phải những hành động khơi gợi lên vết thương lòng trong quá khứ hoặc cảm xúc đó, nó làm cho tim chúng ta đập nhanh, sự tức giận tăng lên, đánh mất suy nghĩ lý tính và tiếng la hét, quát mắng là điều không thể tránh khỏi.
Tin tốt ở đây là việc thừa nhận và tìm ra những yếu tố kích hoạt cơn giận sẽ giúp chúng ta xoa dịu cảm xúc, cũng như không để điều này chi phối hành vi của mình khi nuôi dạy con. Chỉ cần thực hành thường xuyên, chúng ta sẽ kiểm soát được "cơn sóng cuộn trào" mỗi lần nổi nóng. Hãy để ý đến nội tâm của mình khi xuất hiện một trong những cảm giác của sự vô vọng, bất lực, thiếu sót, nỗi sợ, cảm giác tội lỗi... Tự hỏi bản thân tại sao những điều này lại gây khó chịu với mình rồi viết những suy nghĩ đó xuống giấy. Chính việc đào bới và hiểu thấu nỗi đau của bản thân sẽ có tác dụng trong việc chữa lành và giúp chúng ta đối diện với cảm xúc tiêu cực một cách tỉnh táo hơn.
2. Học cách chấp nhận suy nghĩ "Không thể bắt người khác sống theo ý mình": Hãy nhớ rằng chúng ta luôn có xu hướng muốn người khác phải suy nghĩ và hành động theo cách mà chúng ta muốn, đặc biệt là khi chúng ta đang hoảng loạn. Đây được gọi là bản năng “chăn gia súc” (herding instinct), nó khiến chúng ta cảm thấy bình tĩnh hơn khi trẻ nhỏ hành động theo suy nghĩ của chúng ta. Rất tiếc là thực tế lại diễn ra hoàn toàn trái ngược. Trẻ em rất thông minh, chúng có thể nhìn thấy các biểu hiện của sự lo lắng, căng thẳng và mất kiểm soát của cha mẹ. Cứ mỗi lần phụ huynh to tiếng quát tháo trong trạng thái này sẽ càng khiến chúng cảnh giác, bất an hoặc thiếu tin tưởng, không nể phục. Quả thật, ngay cả chúng ta cũng chẳng thể tin tưởng bất kỳ thông điệp hoặc yêu cầu nào từ một người đang nóng giận gào thét, khua tay múa chân.
3. Giáo dục "não": Đây chính xác là việc dạy dỗ bộ não của mình theo đúng nghĩa đen. Bộ não của chúng ta học rất nhanh và thông qua những cách không ngờ đến. Các bậc phụ huynh có thể cân nhắc dành thời gian đọc và tiếp nhận nhiều hơn những bài viết có kiến thức khoa học bổ ích thay vì các thông tin đậm chất "drama", hóng chuyện vô thưởng vô phạt trên mạng xã hội. Điều này nghe có vẻ cứng nhắc và không mấy hào hứng nhưng lại rất quan trọng. Nhắc nhở bản thân mình hằng ngày rằng việc giữ bình tĩnh khi giáo dục con cái là điều quan trọng, bổ sung kiến thức từ các thông tin chính thống đã được khoa học bình duyệt sẽ rèn luyện bộ não của chúng ta, tiếp thêm động lực cho hành trình nuôi dạy con một cách sáng suốt.
4. Giải phóng căng thẳng thông qua tập thể dục: Những bài tập thể dục hữu ích cho tâm trạng và cải thiện khả năng bình tĩnh của chúng ta đều tương đối nhẹ nhàng và không cần sử dụng nhiều đến cơ bắp. Đó là các bài tập phổ biến như yoga, đi bộ, cầu nguyện, thiền định và thực hành chánh niệm. Bạn có thể tham khảo thêm bài viết về thực hành "Chánh niệm trong nuôi dạy con cái" của LeLa Journal tại đây.
Mặc dù đã tìm hiểu và cố gắng áp dụng các phương pháp giáo dục tối ưu nhưng cũng sẽ có lúc chúng ta không hoàn thành được tôn chỉ "dạy con không la mắng" của mình. Những lúc ấy, các bậc phụ huynh không nên quá thất vọng mà hãy can đảm xin lỗi con trẻ. Mặc dù việc này là rất khó khăn, đặc biệt là trong văn hóa Á đông vốn coi trọng "áo mặc sao qua khỏi đầu", nhưng lời xin lỗi là cần thiết và rất xứng đáng trong hành trình làm cha mẹ. Nữ diễn viên Dương Tử Quỳnh vừa nhận được giải thưởng Oscar danh giá nhờ vai diễn trong bộ phim Everything Everywhere All at Once vì đã xuất sắc vào vai một bà mẹ châu Á tự nhận lỗi với con mình sau những bất đồng trong gia đình. Quan trọng nhất là sau khi cha mẹ nói lời xin lỗi, hãy cố gắng lắng nghe trẻ phản hồi để xem tâm tình con cái như thế nào.
Trở thành một bậc phụ huynh bình tĩnh và không la mắng con trẻ là điều hoàn toàn có thể đạt được, nhưng nó đòi hỏi một sự cam kết và thực hành nghiêm túc. Đây sẽ là một hành trình rất dài nhưng cũng rất tuyệt vời vì không chỉ mang lại tình yêu thương và giáo dục tốt nhất cho trẻ, mà còn giúp chính chúng ta hoàn thiện bản thân bằng sự thấu suốt, nhẫn nại, bao dung.
Bạn thấy bài viết thú vị và muốn đọc thêm về Cha, Mẹ & Bé?
